Η σιδηροπενία, δηλαδή η έλλειψη σιδήρου αποτελεί την πιο κοινή διατροφική έλλειψη στον κόσμο. Επηρεάζει 1 στους 3 ανθρώπους παγκοσμίως και τις περισσότερες φορές επηρεάζεται από τις διατροφικές συνήθειες και, κυρίως, τους διατροφικούς συνδυασμούς.
Τι είναι η έλλειψη σιδήρου;
Ο σίδηρος, ως ιχνοστοιχείο και «πολύτιμο μέταλλο» για τον ανθρώπινο οργανισμό, είναι απαραίτητος σε ποσότητες μικρότερες από 15mg ημερησίως. Ακόμα όμως και σε αυτές τις ποσότητες είναι απολύτως απαραίτητος για βασικές διεργασίες του οργανισμού. Συγκεκριμένα ο σίδηρος αποτελεί μέρος της αιμοσφαιρίνης, η οποία είναι η πρωτεΐνη στα ερυθρά αιμοσφαίρια που μεταφέρει το οξυγόνο από τους πνεύμονες στους ιστούς και τα όργανα.
Ο σίδηρος έχει την ικανότητα να αποθηκεύεται με τη μορφή ενός πρωτεϊνικού συμπλέγματος, της γνωστής φερριτίνης, έτσι ώστε να χρησιμοποιείται για μεταβολικές και φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού. Ως έλλειψη σιδήρου ορίζεται η πλήρης εξάντληση των αποθηκών του κυτταρικού σιδήρου. Στην πραγματικότητα, μειώνονται τα διαθέσιμα επίπεδα σιδήρου στο αίμα και επηρεάζονται οι λειτουργίες που εξαρτώνται από αυτόν.
Η έλλειψη σιδήρου μπορεί να εμφανιστεί με ή χωρίς αναιμία. Η ανεπάρκεια σιδήρου, η οποία δεν έχει χαρακτηριστικά αναιμίας, εμφανίζεται πολύ πιο συχνά στις δυτικές χώρες. Από την άλλη η αναιμία φαίνεται να επηρεάζει έως και το 20% του πληθυσμού.
Ποιες είναι οι αιτίες που οδηγούν στην ανεπάρκεια σιδήρου;
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η διατροφή αποτελεί τον κύριο και πρωτεύοντα λόγο σιδηροπενίας. Το σώμα μας δεν λαμβάνει τις ποσότητες σιδήρου που του είναι απαραίτητες μέσω της δίαιτας και έτσι καταναλώνει τις ποσότητες που έχει αποθηκεύσει, με αποτέλεσμα να τις εξαντλεί. Ωστόσο, οι διατροφικοί παράγοντες δεν είναι οι μόνοι.
Έλλειψη σιδήρου μπορεί να προκληθεί λόγω μειωμένης απορρόφησης σιδήρου στο λεπτό έντερο, περιόδων με αυξημένες απαιτήσεις σιδήρου (π.χ. εγκυμοσύνη, θηλασμός, άσκηση) ή πιθανών απωλειών σιδήρου (π.χ. αιμορραγία, σοβαρή εμμηνόρροια, έλκη στομάχου). Αξίζει να αναφέρουμε ότι απώλεια αίματος υπολογίζεται περίπου στα 0,5 mg σιδήρου για κάθε 1 ml αίματος. Ακόμα μια σημαντική παράμετρο ανεπάρκειας σιδήρου φαίνεται να αποτελεί και η υιοθέτηση χορτοφαγικών διατροφικών συνηθειών, λόγω της απουσίας ζωικών προϊόντων, τα οποία παραδοσιακά είναι πλούσιες πηγές σιδήρου.
Σιδηροπενία και γυναικεία φύση
Η ανεπάρκεια σιδήρου εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες συγκριτικά με τους άντρες. Και μάλιστα σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Το γεγονός αυτό δεν είναι περίεργο, μιας και οι γυναίκες έχουν εμμηνόρροια. Κατά την έμμηνο ρύση οι γυναίκες αποβάλλουν αίμα και μαζί με αυτό ποσότητες σιδήρου. Ως αποτέλεσμα χρειάζονται περισσότερο σίδηρο από τους άνδρες για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους, από την εφηβεία μέχρι την εμμηνόπαυση.
Έλλειψη σιδήρου σε χορτοφάγους και αυστηρά χορτοφάγους.
Η χορτοφαγία και η vegan διατροφή αποτελούν ένα σύγχρονο διατροφικό ζήτημα. Η σύγχρονες διατροφικές τάσεις οδηγούν μεγάλο μέρος του πληθυσμού στην υιοθέτηση χορτοφαγικών και vegan διατροφικών συνηθειών. Η απουσία προϊόντων ζωικής προέλευσης από τη διατροφή οφείλεται τόσο σε παράγοντες υγείας όσο και σε λόγους ευθιξίας. Ωστόσο, οι άνθρωποι που ακολουθούν τέτοιου είδους διατροφές, συχνά, είναι δύσκολο να καλύψουν τις ανάγκες τους σε θρεπτικά συστατικά, και κυρίως σίδηρο.
Δεδομένου ότι οι χορτοφαγικές διατροφές χαρακτηρίζονται από καθολική απουσία προϊόντων ζωικής προέλευσης, παρατηρείται μια τάση για μείωση των αποθηκών σιδήρου στον οργανισμό. Οι άνθρωποι που επιλέγουν αυτού του είδους διατροφή, θα πρέπει να καθοδηγούνται από ειδικούς, έτσι ώστε να συνδυάζουν σωστά τα θρεπτικά συστατικά και να αναπληρώνουν τις απαραίτητες ποσότητες σιδήρου που δεν λαμβάνουν από πηγές όπως το κόκκινο κρέας.
Ενδείξεις, συμπτώματα & συνέπειες: Πώς μπορεί να αναγνωριστεί η έλλειψη σιδήρου;
Τις περισσότερες φορές η σιδηροπενία δεν είναι εμφανής. Για την ακρίβεια τα σημάδια, που υποδηλώνουν μια πιθανή έλλειψη σιδήρου περνούν αδιάφορα και δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη, καθώς δεν έχουν κάτι το ασυνήθιστο. Ωστόσο, η μακροπρόθεσμη εμφάνιση κάποιων σωματικών συμπτωμάτων ίσως θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται πιο στοχευμένα.
Η ανεπάρκεια σιδήρου κάνει συνήθως την «εμφάνισή της» με σημάδια κόπωσης και έλλειψης ενέργειας, χλωμή όψη ακόμα και παγωμένα χέρια. Η έλλειψη σιδήρου, ωστόσο, έχει πολλά πρόσωπα. Η κούραση, η φθίνουσα απόδοση, η τριχόπτωση και τα εύθραυστα νύχια μπορούν, επίσης, να υποδηλώσουν την έλλειψη σιδήρου. Αν η ανεπάρκεια σιδήρου συνεχίζει να εξελίσσεται, τότε διαταράσσεται η ομαλή λειτουργία του οργανισμού με αποτέλεσμα να κάνουν την εμφάνισή τους πολλά ακόμα συμπτώματα. Για παράδειγμα, ενδείξεις σιδηροπενίας ή/και σιδηροπενικής αναιμίας μπορεί να θεωρηθούν το ξηρό δέρμα, τα σκασμένα χείλη, η ευαισθησία σε λοιμώξεις και το κρύο ή ακόμα και η δυσκολία στη συγκέντρωση.
Όπως σε κάθε περίπτωση, έτσι και στην έλλειψη του σιδήρου, οι διαταραχές που προκαλούνται μπορούν να διαφέρουν από οργανισμό σε οργανισμό. Ωστόσο, το πιο βασικό σημείο σε μια τέτοια κατάσταση είναι το χρονικό διάστημα κατά το οποίο ο οργανισμός καλείται να ανταπεξέλθει χωρίς τα απαιτούμενα επίπεδα σιδήρου. Όταν πια τα αποθέματα σιδήρου έχουν εξαντληθεί, γίνονται εμφανή πιο σοβαρά συμπτώματα έως και διαταραχές σχηματισμού αίματος. Ο αριθμός των ερυθρών αιμοσφαιρίων μειώνεται, με αποτέλεσμα και τη μείωσή τους στην αιμοσφαιρίνη.
Προσδιορισμός έλλειψης σιδήρου
Τα επίπεδα αιμοσφαιρίνης μετρούνται συχνά όταν υπάρχει υποψία ανεπάρκειας σιδήρου. Η τιμή της αιμοσφαιρίνης παρέχει πληροφορίες σχετικά με την ποσότητα σιδήρου, που υπάρχει στο αίμα, αλλά δεν υποδεικνύει ότι γίνεται χρήση των αποθηκευμένων ποσοτήτων του οργανισμού. Ακόμα μια συνήθης παράμετρος που διερευνάται σε αντίστοιχες περιπτώσεις είναι η φερριτίνη, που αποτελεί το «μέσο αποθήκευσης» του σιδήρου. Τα επίπεδα φερριτίνης, τα επίπεδα τρανσφερίνης και ο κορεσμός τρανσφερρίνης χρησιμοποιούνται για την ακριβή ένδειξη της κατάστασης του σιδήρου, οι οποία θα πρέπει ιδανικά να βρίσκεται εντός του φυσιολογικού εύρους. Χαμηλά επίπεδα φερριτίνης υποδεικνύουν ανεπάρκεια σιδήρου, ενώ αντίθετα υψηλά επίπεδα δεν υποδεικνύουν απαραιτήτως αυξημένα αποθέματα σε σίδηρο.
Ως φυσιολογικές τιμές φερριτίνης ορίζονται οι εξής:
- Άνδρες: 15-300ng/ml
- Γυναίκες: 12-150ng/ml
Τρόποι αντιμετώπισης της σιδηροπενίας
Κάθε φορά που πραγματοποιούνται εξετάσεις αίματος, είναι απαραίτητο να γίνεται αξιολόγησή τους από ειδικούς υγείας, οι οποίοι είναι οι αρμόδιοι να μας καθοδηγήσουν. Τις περισσότερες φορές η διατροφική προσέγγιση μπορεί να αποκαταστήσει το πρόβλημα και να επαναφέρει την ισορροπία στις τιμές των σημαντικών δεικτών σιδήρου. Ωστόσο, είναι πιθανό να συνυπάρχουν και άλλες αιτίες, οι οποίες να απαιτούν μια πιο σύνθετη προσέγγιση, πάντοτε με τη βοήθεια ενός ατόμου με εξειδίκευση. Είναι σαφώς χρήσιμο να γνωρίζουμε αν η έλλειψη σιδήρου οφείλεται, για παράδειγμα, στον υποσιτισμό, τη δυσμηνόρροια ή τη μειωμένη απορρόφηση. Οι ειδικοί υγείας θα κρίνουν αν είναι απαραίτητη η παράλληλη λήψη κάποιου συμπληρώματος διατροφής με σίδηρο, το οποίο θα δράσει επικουρικά με μια διατροφή σε σίδηρο.
Πόσο καιρό χρειάζεται αγωγή για την ανεπάρκεια σιδήρου;
Η θεραπεία της ανεπάρκειας σιδήρου ή ακόμη και της αναιμίας συνήθως διαρκεί μερικές εβδομάδες έως μήνες. Συνιστάται τακτική εργαστηριακή ανάλυση στην περίπτωση της μακροχρόνιας πρόσληψης σιδήρου για να εξασφαλιστεί η κατάλληλη δοσολογία.
Πόση ποσότητα σιδήρου απαιτείται σε περίπτωση ανεπάρκειας;
Οι ποσότητες σιδήρου που απαιτούνται ημερησίως ποικίλλουν από άτομο σε άτομο, ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, τη σωματική δραστηριότητα και το συνολικό κλινικό προφίλ. Και σε αυτή την περίπτωση ένας επαγγελματίας υγείας χρειάζεται να αξιολογήσει την κατάσταση του καθενός ξεχωριστά και να προτείνει τις λύσεις που ταιριάζουν στον κάθε οργανισμό. Ειδικά όταν πρόκειται για τη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής, η επιλογή του κατάλληλου προϊόντος πρέπει να γίνεται πάντα με τη βοήθεια ενός γιατρού, φαρμακοποιού ή διατροφολόγου.
Sferevit® IRON & C
Στην αγορά υπάρχουν διάφορα προϊόντα με σίδηρο, τα οποία απευθύνονται σε άτομα με ανεπάρκεια σιδήρου. Για παράδειγμα υπάρχουν κάψουλες σιδήρου ή προϊόντα υγρής μορφής. Την ίδια ποικιλομορφία συναντάμε στις μορφές σιδήρου που κυκλοφορούν και στους συνδυασμούς με άλλα συστατικά, όπως για παράδειγμα δισγλυκινικός σίδηρος ή σουκροσωμικός, σίδηρος με βιταμίνη C ή σίδηρος με φολικό οξύ αντίστοιχα.
Το sferevit® IRON & C περιέχει 30 mg δισγλυκινικού σιδήρου και 160 mg βιταμίνης C σε σφαιρίδια αργής αποδέσμευσης. Η επιλογή του δισγλυκινικού σιδήρου εξασφαλίζει υψηλή βιοδιαθεσιμότητα χωρίς τις συνήθεις παρενέργειες, δηλαδή δυσκοιλιότητα, ναυτία και στομαχικές διαταραχές. Η συγκεκριμένη μορφή σιδήρου αποτελεί ένα σύμπλεγμα δισθενούς μορφής σιδήρου με αμινοξέα. Τα δομικά στοιχεία πρωτεΐνης έχουν την ικανότητα να σχηματίζουν ένα κάλυμμα γύρω από τον σίδηρο, το οποίο δρα προστατευτικά. Ως αποτέλεσμα το σύμπλεγμα σιδήρου – αμινοξέος δεν διασπάται από τα οξέα του στομάχου, αλλά απορροφάται ως έχει στο λεπτό έντερο και αποφεύγονται τα δυσάρεστα γαστρεντερικά συμπτώματα που είναι πιθανό να προκληθούν από ελεύθερα ιόντα σιδήρου. Δεδομένου ότι τα συμπληρώματα διατροφής σιδήρου λαμβάνονται συνήθως για αρκετές εβδομάδες, πρέπει πάντα να λαμβάνεται μέριμνα για την αποφυγή παρενεργειών.
Παράλληλα, το πρωτεϊνικό κάλυμμα του δισγλυκινικού σιδήρου βελτιστοποιεί την απορρόφηση και συνεπώς την αποθήκευσή. Ο δισγλυκινικός σίδηρος δεν φέρει ηλεκτρικό φορτίο, είναι δηλαδή μια ουδέτερη ένωση, η οποία δεν μπορεί να αλληλεπιδράσει ή να συνδεθεί με άλλα συστατικά όπως βιταμίνη Ε, βιταμίνη C ή ασβέστιο σιδήρου. Έτσι δεν αναστέλλεται ή περιορίζεται από διατροφικούς παράγοντες, σε αντίθεση με άλλες μορφές σιδήρου.
Η βιταμίνη C που παρέχεται μέσω Sferevit® IRON & C συμβάλλει στην καλύτερη απορρόφηση του διατροφικού σιδήρου. Τα σφαιρίδια αργής αποδέσμευσης έχουν παρατεταμένη 12ωρη δράση, μετατρέποντας τον μη-αιμικό σίδηρο που λαμβάνεται από τα τρόφιμα σε αιμικό και αυξάνοντας, έτσι, το ποσοστό απορρόφησής του.
Βιβλιογραφία
- Uberti, F., Morsanuto, V., Ghirlanda, S., & Molinari, C. (2017). Iron absorption from three commercially available supplements in gastrointestinal cell lines. Nutrients, 9(9), 1–18. https://doi.org/10.3390/nu9091008
- Henderson, A. M., Aleliunas, R. E., Loh, S. P., Khor, G. L., Harvey-Leeson, S., Glier, M. B., Kitts, D. D., Green, T. J., & Devlin, A. M. (2018). L-5-methyltetrahydrofolate supplementation increases blood folate concentrations to a greater extent than folic acid supplementation in Malaysian women. Journal of Nutrition, 148(6), 855–890. https://doi.org/10.1093/jn/nxy057
- Pasricha SR, Tye-Din J, Muckenthaler MU, Swinkels DW. Iron deficiency. Lancet. 2021 Jan 16;397(10270):233-248. doi: 10.1016/S0140-6736(20)32594-0. Epub 2020 Dec 4. PMID: 33285139.
